Türk Din Mûsikîsi’nde Niyazî-i Mısrî’nin Yeri ve Önemi

Ahmet Hakkı TURABİ[1]

Türk Din Mûsikîsi “cami mûsikîsi” ve “tekke mûsikîsi” olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır. Cami mûsikîsi, Camide icra edilen, gerek ibadet sırasında, gerekse ibadet öncesi ve sonrasında çoğu zaman irticali olarak makamların melodik yapıları uygulanarak ortaya çıkan ses musikisidir. Cami musikisinde güfteleri oluşturan metinler, çoğunlukla Arapça olup, Türk din musikisi kaidelerine göre ve ayrıca zaman içerisinde olgunlaşan ve gelişen cami musikisi zevki çerçevesinde bestelenmiştir.

Tekke Musikisi ise İslam Dini çerçevesinde kurumsallaşan birçok tarikatta, oturarak ya da ayakta olmak üzere çeşitli şekillerde, “hareket ve müzik ögeleri taşıyan dini tören” demek olan ayinlerde, gerek raks için, muhabbetullaha ulaşmak ve masivadan uzaklaşıp nefsi arındırmak için bestelenmiş eserlerin bütününden oluşan musikidir.

Şunu önemle belirtmek gerekir ki tasavvuftaki amaç mûsikî ve edebiyat değildir. Burada amaç kişiyi Hakk’a çekmektir ve bu meyanda kişide yaratılıştan varolan estetik duyguları harekete geçirerek mevcut –müzik, raks, giyim, konuşma, davranış biçimleri vb.- “beşeri” zevki “ilahi” zevk aşamasına yüceltmektir. Zira tasavvufun hakiki amacı yalnızca “Hakk”tır.

Tekke musikisinde – şuğullerdeki Arapça ve Mevlevi ayinlerindeki Farsça güfteler müstesna – kullanılan güftelerin çoğunluğunu Türkçe sözlü metinler oluşturmaktadır. Tekke mûsikîsi formlarının beslendiği ana kaynak, tasavvufî Türk edebiyatı manzûmeleridir. Özellikle tarîkat mürşidlerinin müridlerine sûfî yolu anlatma ve eğitimlerini kolaylaştırma meyanında kaleme aldıkları şiirler –nutuklar-, ilâhi, tevşîh, na‘t, mevlid vb. dînî mûsikî formları için güfte olmaktadırlar. Bu güftelerden pek çoğu bestelenmiş olup, bestelenen eserler gerek tekkelerde zikrullah esnasında, gerek câmiilerde ibadet esnasında kullanılmışlar ve hala kullanılmaktadırlar. Gönüllerden çıkan bu eserlerin ifade ettikleri anlamların, mûsikînin ruhlar üzerindeki olumlu tesir gücüyle birleşince gönüllere daha da kolay ve etkili bir şekilde nüfûz ettiği tecrübe edilmiştir. Bu anlamda aslında müzik içinde ilaç bulunan kapsül mesabesindedir. Alınması gereken gerçek mesaj yani şifa kapsülün içindedir; kapsül bu ilacın yutulmasını kolaylaştırmakta ve daha uzun müddet muhafazasını temin etmektedir.   

Türk İslâm Edebiyatı ve İslâm Tasavvufu’nun önde gelen isimlerinden biri olan Niyâzî-i Mısrî Hz., nutk-i şerîflerine[2] yapılan bestelerle de özellikle Türk Din Mûsikîsi’nin güfte kaynaklarından biri olmuştur. Bazı nutukları defalarca –farklı makamlarda- bestelenmiştir.

Pek küçük yaşlardan beridir dinlediğimiz “Tende cânım canda cânânımdır Allah hû diyen”, “Dermân arardım derdime, derdim bana dermân imiş” veya “Can yine bülbül oldu, har açılıp har soldu” mısralarıyla Niyâzî-i Mısrî hazretleri, belki de tasavvufî düşüncemizi mayalayan ilk mürşidlerden biridir. Nutk-i şerîflerine yapılan bestelerle dillerden kulaklara, gönüllerden kalplere akan Niyâzî-i Mısrî’nin tasavvuf anlayışı ve öğretileri, Türk Tekke Edebiyâtı’nın en önemli ve etkin eserleri başında gelmektedir. Onun manzûmeleri, sahamız olan Türk Din Mûsikîsi formları için vazgeçilmez güfte kaynağı haline gelmiştir.  Hazretin manzûmeleri, başta kendi müridlerinden Bursa Ulu Câmi müezzini zâkirbaşı Karaoğlan Mustafa Efendi olmak üzere Hâfız Post, Derviş Ali Şîruganî (Dede Ali), Buhûrîzâde Mustafa Itrî, Çâlâkzâde Mustafa Efendi gibi devrin en meşhur bestekârları tarafından bestelenmiştir. Niyâzî-i Mısrî’nin şiirleri günümüze kadar pek çok sanatkâr tarafından na‘t, durak, tevşih, ilâhî gibi dînî mûsikînin çeşitli formlarında bestelenmiş ve bu beste faaliyeti günümüzde de devam etmektedir.

Yûnus Emre, Eşrefoğlu Rûmî, Aziz Mahmud Hüdâyî, Erzurumlu İbrahim Hakkı gibi Dîvân sahibi mutasavvıfların manzumelerinin büyük bir kısmının bestelenerek yüzyıllarca hânkâhlarda, ârifler meclislerinde okunduğu bilinmektedir. Yunus Emre’den sonra güfteleri en çok bestelenen kişi Niyâzî-i Mısrî hazretleri olmuştur.  Hz. Yunus Emre’nin manzumelerine 731 farklı beste yapılmıştır. Niyâzî-i Mısrî hazretlerinin şiirlerinin ise 281 farklı bestesi vardır.

Niyâzî-i Mısrî’nin Yaşadığı XVII. Yüzyılda Türk Mûsikîsi

Niyâzî-i Mısrî (1618-1694) Osmanlı Devleti’nin iktisâdî, dînî, siyâsî ve toplumsal alanlar da dahil olmak üzere pek çok alanda karmaşa içerisine düştüğü XVII. Yüzyılda yaşamış bir mürşid ve mutasavvıf şâirdir. Tasavvuf-tekke edebiyâtının en güzel örneklerini verdiği Dîvân’ındaki gazel ve ilâhilerinde tasavvufî aşk ve neşveyi, zühd ve takvâyı samîmi bir dille işlemiş; bu manzûmeler, kendi döneminden başlayarak daha sonraki dönemlerde de tekke mûsikîsinin en çok tercih edilen örnekleri arasında yer almıştır.

Devletin bünyesinde bazı olumsuzlukların başlamasına rağmen sanat faaliyetleri, bilhassa mûsikî açısından tüm ihtişamıyla devam etmektedir. Bu devirde Osmanlı toplumunda yetişen ilim adamları arasında şâirliğiyle de tanınan Nev’îzâde Atâî (ö.1635) ansiklopedik çalışmaları, Peçevî İbrahim Efendi (ö.1649 veya 1651) ve Müneccimbaşı Ahmed Dede (ö.1701) de devrin tarihçileri arasında özellikle zikredilmelidir. Kâtip Çelebi (ö.1657) ve Evliyâ Çelebi (ö.1684?) yazdıkları eserlerle türlerinin en mükemmel örneklerini verdiler. Gezdiği bölgelerdeki çok çeşitli mûsikî türlerini dinleme imkanı bulan Evliyâ Çelebi’nin Seyahatnâme’si, dönemin mûsikî eserlerine dair son derece değerli bilgiler vermesinin yanı sıra İstanbul’da kullanılan sazlar hakkında birinci derecede kaynak olabilecek nitelikte bir eserdir. Diğer taraftan Nef’î (ö.1635), Atâî, Şeyhülislâm Yahyâ (ö.1644), Nâilî (ö.1666), Neşâtî Ahmed Dede (ö.1674) ve Nâbî (ö.1712) yüzyılın en önemli dîvân şairleri arasında yer aldılar.

XVII. yüzyılda gerek bestekârlık ve gerekse icrâcılık alanında büyük gelişmelerin kaydedildiği görülmektedir. İstanbul merkez olma kaydıyla başta Bursa olmak üzere Edirne, Diyarbakır, Konya gibi şehirlerde geniş bir mûsikî faaliyetinin cereyan ettiğini; Kahire, Kırım, Bağdat, Halep, Şam gibi merkezlerde de birçok mûsikîşinasın yetiştiğini kaynaklardan öğrenmekteyiz.

Bu dönemde bilhassa tarikatların, toplum içerisindeki eğitim, öğretim ve sanat faaliyetlerine büyük katkıda bulunduğunu ve tekkelerin birer müessese anlayışı içerisinde özellikle mûsikî sanatının gelişmesinde büyük rol oynamışlardır. Örnek olarak Mısır’da mûsikînin yayılmasında Mevlevîlik ve Gülşenîliğin önemli tesirleri olduğunu söyleyebiliriz.

Niyâzî-i Mısrî’nin Manzûmelerinde Geçen Mûsikî Terimleri

Nutk-i şerîflerde “Çevgân, kûs, tabl ve çeng” olarak dört tane enstrüman ismi geçmektedir. Çevgân, gümüş bir sapın üzerindeki zincir, çıngırak veya ziller vâsıtasıyle ses çıkaran, aşağı yukarı, sağa sola oynatılmak sûretiyle kullanılan, mehter mûsikîmize âit bir usûl vurma sazı. Kûs veya kös, büyük davuldur; “Kûs-i rıhlet” ölüm davulu demektir. Tabl, davul. Çeng, “harb”e benzeyen bir çeşit telli çalgıdır.

Çevgân

1. Kandedir cehlile zulmet nefs-i su’bânındadır
   Kandedir ilmile hikmet bil anı cânındadır

Al ele çevgân-ı zikri hem süvâr ol nefsine
Kapagör tevhid topunu çünkü meydânındadır[3]

1. Ey sanem n’oldun cana kasdın var
   Bağrımı deldin kana kasdın varBaşım önünde çevgân elinde
   Çalmadan gayri ya ne kasdın var[4]
2. Hataya alleme’l-esmâ rumûz-ı sırr-ı vahdetdir

Nişâna ilm-i esrârın o kim fehmeylemez remzin

Çeker el gayr-ı Hak’dan ol bu mânâ özge seyrândır

Ser-i uşşâkı top eyler anın kim raksı çevgândır[5]

1. Evvelimde dinmez idi âh u efgânım benim
   Gice gündüz gitmez idi zâr u giryânım benimTop ile çevgânı sundu bana canan lutf ile
   Bendedir amma görünmez top u çevgânım benim[6]
2. Cânını terk etmedin cânânı arzularsın
   Zünnârını kesmedin imânı arzularsınŞol uşacıklar gibi binersin ağaç ata
   Çevgân ile topun yok meydânı arzularsın[7]

Kûs

1. Kûs-ı rıhlet çaldı mevt ammâ henüz cân bî-haber
   Asker-i a’zâya lerze düştü sultan bî-haber[8]
2. Hevâ ise yeter gönül gel Allâh’a dönelim gel
   Sivâ ise yeter ey dil gel Allâh’a dönelim gelBize Hak’dan gel olmadan ecel kûsı vurulmadan
   Cânın Azrâil almadan gel Allâh’a dönelim gel[9]

Tabl

1. Doğdu ol sadr-ı risâlet bastı arş üzre kadem
   Saldı ol nûr-i nübüvvet pertevin fevka’l–ümemÇalınıp tabl-ı beşâret geldi şâh-ı enbiyâ
   Gulgule doldu cihâna kondu ol sâhib-âlem[10]
2. Nevbahar erişti bidâr olayım şimdengeru
   Andelib-i bağ-ı gülzâr olayım şimdengeruÇalıben Mansûr gibi tabl-ı ene’l-hak nevbetin
   Gireyim meydâna berdâr olayım şimdengeru[11

Çeng

1. Köstebektir köstebektir köstebek
   Ol münâfıklar vezîr olsun ya bekÇenginin çengi ona Kur’ân yeter
   Cânına kelb ürdüğü nân u nemek[12]

“Semâ” kelimesi birkaç manzumede  geçmekle beraber – “Gir semaa zikrile ben yane yane hu deyu” nutkunun haricinde- genellikle gökyüzü manasında kullanılmış olması hasebiyle buraya almadık. Bunların dışında müzik ile ilgili olarak “saz” kelimesinin geçtiği beyit de şu şekildedir:

1. Bülbülleri nâlân eder cân u dili hayrân eder

Bahçeleri seyrân eder her kûşede hûbân kamu

Eşcârda sazlar çalınır dallarda meyve salınır

Sen sunmadan ol yolunur her emrine fermân kamu[13]

Bu örnekler bize kıymetli bilgiler vermektedir:

1. Öncelikle XVII. Yüzyılda halvetî tekkelerinde gerek zikir gerekse meşk esnasında yukarda isimleri zikredilen sazlar kullanılmaktadır.
2. Günümüzde zikirlerde pek fazla kullanılmayan çevgânın bu dönemde ritim sazı olarak çok kullanıldığını tespit ediyoruz.
3. “Kûs-i rıhlet”, “tabl-ı beşâret” gibi tasavvufî deyimler ve mecazlarda saz isimlerinin kullanılmasından hareketle, tekkelerde sazlara müzikal ihtiyaçtan farklı ve oldukça önemli anlamlar yüklendiğini tespit ediyoruz. Aynı Mevlevi ayinlerinde kudümün ilk “düm” vuruşunun “kün” (ol) emrini temsil etmesi gibi.
4. son olarak tespit ettiğimiz bir beytinde sazlardan bahsetmesi, Niyâzî-i Mısrî hazretlerinin mûsikîden bîgâne olmadığını ifade etmesi açısından önemlidir.

Niyâzî-i Mısrî’nin Bestelenmiş Eserleri

Niyâzî-i Mısrî’nin manzûmeleri, Yunus Emre hazretlerinden sonra en çok bestelenen eserlerdir. Hz. Yunus Emre’nin manzumelerine 731 farklı beste yapılmıştır. Niyâzî-i Mısrî hazretlerinin şiirlerinin ise 282 farklı bestesi vardır. Bunlardan 197 tanesini besteli haliyle günümüze ulaşmakla birlikte 85 tanesinin bestesi günümüze ulaşamamıştır. Resmi veya özel arşivler arasında yaptığımız taramalarda bu 85 eserin notasına rastlayamadık. Bununla birlikte hazretin yaşadığı dönemden itibaren günümüze kadar yapılmış ve okunagelen besteleri notalarıyla tespit ettik. Bu eserlerin modern tekniklerle yazılmış halleri 2010 senesinde Malatya Belediyesi Kültür Yayını olarak basılmıştır. Şunu da belirtmek gerekir ki bu eserin yayımından itibaren 5 yeni eser bestelenmiştir. Ayrıca son aldığım bilgiler çerçevesinde yaklaşık 15 bestenin daha olduğunu duyduk ve bunları tespite çalışmaktayız.

Mevcut eserler arasında 44 farklı makam (Acem 2, acemaşiran 8, acemkürdî 3, bayati 4, beste ısfahan 1, bestenigar 5, buselik 1, dilkeşhaveran 1, dilkeşide 1, evc 10, eviç ısfahan 1, ferahnak 1, gerdaniye 3, Gülizar 3, hicaz 18, hisarbuselik 1, hüseyni 22, hüzzam 7, ırak 6, ısfahan 1, karcığar 2, mahur 4, muhayyer 4, muhayyerkürdi 2, müstear 2 neva 3, neveser 2, nihavend 14, nikriz 1, nühüft 3, pençgah 1, rast 10, ruy-i ırak 1, saba 7, sazkar 1, segah 10, sultaniyegah 1, şedaraban 3, şehnaz 5, şevkutarab 2, uşşak 10) kullanılmıştır.

Ayrıca 15 farklı (Aksak 1, Curcuna 3, Devr-i revan 1, çeng-i harbi 1, Devrihindi 15, Durak Evferi 24, Düyek 54, evsat 11, hafif 1, Müsemmen 5, nim evsat 5, raks aksağı 1, Semâî 1, Sofyan 65, Türk Aksağı 1, Yürüksemâî 4) usûl kullanılmıştır.

Şiirler 75 farklı bestekâr (Ali Şîruganî 17+36=53, H. Sâdeddin Arel 15, M. Hakan Alvan 8) tarafından değerlendirilmiştir.

En çok beste yapılan eseri, 10 besteyle “Ey garip bülbül diyârın kandedir” manzûmesidir. Bunu 8 besteyle “Derman arardım derdime” ve 6 besteyle “Zât-ı Hak’da mahrem-i irfân olan” manzûmeleri takip etmektedir.

Niyâzî-i Mısrî’nin Bestelenmiş Eserlerinin Tasavvufi Özellikleri

Niyâzî-i Mısrî hazretleri Ümmî Sinan hazretlerine bağlı olarak çerçevesinde Halvetî tarikatı müntesibidir. Halvetî tarikatinin zikrullahını incelediğimiz takdirde en önemli unsurun “halveti devranı” olduğunu tespit etmekteyiz. Devran ayinlerinin en yaygını olan devran ayini iki aşamalıdır ve zakirler kendilerine ayrılmış maksurede zikre ilahi okuyarak ve vurmalı sazlar çalarak eşlik ederler. Kıyam ayininde olduğu gibi öncelikle “cumhur ilahi” ile zikre başlarlar. Hu ismiyle başlayan devran içerisinde 3. Hu ismiyle zakirler de zikrin perde ve ritmine uygun ilahi okumaya başlarlar. Hay ismi zikriyle beraber zakirler bendir, mazhar, kudüm, halile, nevbe vb. ritm sazları vurmaya başlarlar. Devranın yürütülmesi ve idaresi tamamıyla şeyh efendiye aittir. Bundan dolayı devrani şeyhlerinin mutlaka müzik bilgisi olması ve zakirbaşı ile müzikal açıdan –bilhassa ritim- iyi anlaşabilmeleri grekmektedir. Zikir ve devran devam ederken zakirler de okumaya ve çalmaya devam ederler. Ritim ilahilden ilahiye geçerken hızlanır. Gerektiğinde aralarda kasideler ve ney taksimleriyle makam değştirilebilir.

Dolayısıyla bu kadar çok müziğin kullanıldığı bir ayinde Niyâzî-i Mısrî hazretleri musikiden bigane kalamayacağı gibi tarikatin dervişleri de yaptıkları bestelerde devrana uygun ilahiler bestelemişlerdir. Hazretin manzumeleri bilhassa cumhur ilahi, durak, kaside ve ritmik ilahi bestelerine oldukça uygundur. Bundan dolayı Niyâzî-i Mısrî hazretlererinin nutk-i şeriflerine yapılan besteler camiden daha çok tekkelerde; tekkeler arasında da devran eden halveti tekkelerinde çokça kullanılmaktadır.

Niyâzî-i Mısrî hazretlerinin manzûmelerine yapılan en erken bestelere XVII. yüzyılda rastlamaktayız:

Halvetî şeyhi Nefesanbarı Osman Efendi (ö.1683). Müderrislik ve vâizlik gibi görevlerde bulunan Osman Efendi bazı manzumeleri ve bestelediği ilâhileriyle bilinmektedir. Niyâzî-i Mısrî’ye ait “Tâlib-i Hakk’ın devâsı derd dürür” mısraıyla başlayan güfteyi Irak makamında bestelemiştir.

Aynı zamanda değerli bir hattat olan Mustafa Anber Ağa (ö.1684) devrin son yarısında daha çok dinî eserleriyle tanınan mûsikîşinaslardandır. Niyâzî-i Mısrî’ye ait “Bir kimse acep yokmu ki” mısraıyla başlayan güfteyi eviç,  “Ey bülbül-i şeydâ yine efgâne mi” mısraıyla başlayan güfteyi uşşak makamında bestelemiştir.

Gülşeniyye tarîkatı mensubu olup “Mutî” mahlâsıyla yazdığı şiirleri ve bestelediği ilâhiler ile tanınmış Kefeli Derviş Abdî (ö.1695)[14], Niyâzî-i Mısrî’ye ait “Tâlib-i Hakk’ın devâsı derd dürür” mısraıyla başlayan güfteyi bestenigar makamında bestelemiştir.

Bir müddet Kefe Vâlisi Ahmed Paşa’nın Dîvân kâtipliğinde bulunan, hattât ve bilhassa dindışı sahada bestelediği bir hayli eseriyle bilinen Âhenî Mehmed Çelebi (ö.1700) de devrin önemli bestekârlardandır. Niyâzî-i Mısrî’ye ait “Uyan ey gafletten naim” mısraıyla başlayan güfteyi hüseyni, “Ey çarh-i dûn n’ettim sana” manzumesini muhayyer makamında bestelemiştir.

1703 yıllarında vefat ettiği tahmin edilen ve “Akbaba İmamı” diye tanınan Şeyh Mehmed Zaîfî Efendi, ilmiye sınıfına mensup, mürettep bir “dîvânçe” sahibi, Bursa’da yetişmiş, dinî ve dindışı pek çok eser bestelemiş Mehmed Tâlib Efendi (ö.1706), Buhûrîzâde Mustafa Itrî (ö. 1712), Türk dinî mûsikîsinin en büyük bestekârı kabul edilen Gülşenî şeyhi Derviş Ali Şiruganî (ö. 1714), Saray’da yetişmiş ve müezzin-i şehriyârîler arasında yer almış, ayrıca bestelediği eserlerle şöhret olmuş mûsikîşinaslardan biri Tosunzâde Abdullah Efendi (ö.1715), Nalburizade Mehmed Efendi (ö. 1720?), İstanbul’da Yavuz Sultan Selim Camii na’thânı Niznâm Yusuf Çelebi (ö.1728?), bestelediği yüzlerce eserle Ali Şîruganî’den sonra dinî mûsikîde en çok eser besteleyen mûsikîşinas olarak bilinen Çâlâkzâde Mustafa (ö.1757) Efendiler Hz. Niyâzî-i Mısrî’nin manzumelerine en erken beste yapan bestekarlarımızdır.

Niyâzî-i Mısrî’ye Ait Eserlere Yapılan Besteler Tablosu (Güfteye göre)

No	Güftenin ilk satırı	Makam	Usûl	Bestekâr
1	Aç gözün dildâre bak	Bestenigâr	Evsat	Abdülkadir Töre
2	Ahvâl-i serencâmım bu sâate	Muhayyer	Düyek	Ali Şîruganî
3	Âşinâ-yı aşk olandan	Şehnâz	Durak Evferi	Ali Şîruganî
4	Âşinâ-yı aşk olandan	Hicaz	–	Dede Efendi
5	Âşinâ-yı aşk olandan	Hüseynî	Düyek	R. Tekin Uğurel
6	Aşkın kime yâr olur	Uşşak	Sofyan	Der.: Abdülkâdir Şaşmaz
7	Aşkın meyine ben kana geldim	Şevkutarab	Ağır Düyek	–
8	Aşkın meyine ben kana geldim	Uşşak	Sofyan	Cüneyd Kosal
9	Aşkın meyine ben kana geldim	Nihâvend	Sofyan	Ender Doğan
10	Aşkın meyine ben kana geldim	Hüseynî	Sofyan	Fatih Koca
11	Aşkın meyine ben kana geldim	Şehnâz	Durak Evferi	H. Sâdeddin Arel
12	Aşkın meyine ben kana geldim	Hüseynî	Sofyan	M. Hakan Alvan
13	Aşkın nârına dost ben kana geldim	Rast	Sofyan	Osman Nûri Özpekel
14	Ayağı tozunu sürme çekelden	Sûzidil	Durak Evferi	Dede Efendi
15	Bahr içinde katreyim	Nihâvend	Düyek	Adnan Üzülmez
16	Bahr içinde katreyim	Sûznâk	Sofyan	Arslan Hepgür
17	Bahr içinde katreyim	Neveser	Durak Evferi	H. Sâdeddin Arel
18	Bakıp cemâl-i yâre	Segâh	Sofyan	Der.: Abdülkâdir Şaşmaz
19	Bakıp cemâl-i yâre	Segâh	Düyek	Ahmed Özhan
20	Bakıp cemâl-i yâre	Acemaşîran	Yürüksemâî	Ali Şîruganî
21	Bakıp cemâl-i yâre	Hicaz	Nîm Evsat	Doğan Ergin
22	Bakıp cemâl-i yâre	Muhayyer	Düyek	Doğan Ergin
23	Bârekallah gülsitân-ı bülbülândır	Hicaz	Sofyan	Ahmet Hakkı Turabi
24	Belirmez ârifin nâm ü nişânı	Uşşak	Düyek	R. Tekin Uğurel
25	Ben sanırdım âlem içre	Nihâvend	Sofyan	Bora Uymaz
26	Ben sanırdım âlem içre	Rast	Durak Evferi	Çalakzâde Mustafa Ef.
27	Ben sanırdım âlem içre	Karcığar	Durak Evferi	H. Sâdeddin Arel
28	Ben sanırdım âlem içre	Sabâ Bûselik	Düyek	M. İsmail Hakkı Bey
29	Ben sanırdım âlem içre	Sûzidil	Müsemmen	Zeki Atkoşar
30	Bilenler vech-i cânânı	Hicaz	Sofyan	Yahya Soyyiğit
31	Bilmem n’etsem n’eylesem	Gerdâniye	Yürüksemâî	Yalçın Tura
32	Bir şehre erişti yolum	Hicaz-Aşîran	Düyek	–
33	Bir yüze dûş oldu gözüm	Hüseynî	Nîm Evsat	Ali Şîruganî
34	Bugün bir meclise vardım	Nevâ	Sofyan	Osman Akbaş
35	Bulan özünü gören yüzünü	Evc	Düyek	İzzettin Hümayi Elçioğlu
36	Bulan özünü gören yüzünü	Hüseynî	Sofyan	Osman Akbaş
37	Bulan özünü gören yüzünü	Rast	Çeng-i Harbi	Refik Fersan
38	Can bu ilden göçmeden	Nihâvend	Durak Evferi	H. Sâdeddin Arel
39	Can bu ilden göçmeden	Hüzzam	Düyek	Yahya Soyyiğit
40	Can bu ilden göçmeden	Dilkeşhaveran	Devrihindi	M. İhsan Özer
41	Can yine bülbül oldu	Sâzkâr	Düyek	–
42	Can yine bülbül oldu	Bayâtî	Sofyan	–
43	Can yine bülbül oldu	Nevâ	Sofyan	–
44	Can yine bülbül oldu	Uşşak	Sofyan	–
45	Can yine bülbül oldu	Evc	Sofyan	Muzaffer Ozak
46	Canâne görünür bana	Beste-Isfahan	Durak Evferi	H. Sâdeddin Arel
47	Candan talep kıl yârini	Hüseynî	Sofyan	Der.: Abdülkâdir Şaşmaz
48	Candan talep kıl yârini	Muhayyer	Sofyan	Ramazan Kâmiloğlu
49	Cümle âzâdan gelir Allâhüekber	Hüseynî	Durak Evferi	H. Sâdeddin Arel
50	Çıkıp hüccac ile gitmek ne güzeldir	Hisarbuselik	Raks aksağı	Halil Çay
	Çıkıp hüccac ile gitmek ne güzeldir	Şehnaz	Sofyan	Mehmet Kemiksiz
51	Çün sana gönlüm müptelâ düştü	Gülizar	Düyek	–
52	Çün sana gönlüm müptelâ düştü	Rast	Sofyan	–
53	Çün sana gönlüm müptelâ düştü	Nihâvend	Sofyan	Bora Uymaz
54	Çün sana gönlüm müptelâ düştü	Hüseynî	Sofyan	Hâfız Post
55	Derd-i Hakk’a tâlip ol	Evc	Durak Evferi	H. Sâdeddin Arel
56	Derd-i Hakk’a tâlip ol	Sabâ	Sofyan	R. Tekin Uğurel
57	Derd-i Hakk’a tâlip ol	Ferahnâk	Hafif	Zekâî Dede
58	Derman arardım derdime	Nühüft	Düyek	–
59	Derman arardım derdime	Hüseynî	Sofyan	–
60	Derman arardım derdime	Nihâvend	Sofyan	Ahmet Hakkı Turâbi
61	Derman arardım derdime	Mâhur	Durak Evferi	Ali Şîruganî
62	Derman arardım derdime	Müstear	Durak Evferi	H. Sâdeddin Arel
63	Derman arardım derdime	Hüzzam	Durak Evferi	Hasan Esen
64	Derman arardım derdime	Acemaşîran	Sofyan	M. İsmail Hakkı Bey
65	Derman arardım derdime	Acemaşîran	Sofyan	Rif’at Bey
66	Derviş olan kişinin sözleri	Rast	Devrihindi	Dede Efendi
67	Devrân odur kim devrini	Evc	Nîm Evsat	Ali Şîruganî
68	Doğdu ol sadr-ı risâlet	Tebriz	Düyek	–
69	Doğdu ol sadr-ı risâlet	Nevâ	Sofyan	Ali Şîruganî
70	Doğdu ol sadr-ı risâlet	Hüzzam	Devrihindi	Seyyid Abdülkadir Bey
71	Doğdu ol sadr-ı risâlet	Şevkutarab	Düyek	Seyyid Abdülkadir Bey
72	Doğdu ol sadr-ı risâlet	Irak	Sofyan	Şeyh Münir Ef.
73	Doğdu ol sadr-ı risâlet	Evc	Devrihindi	Yahya Soyyiğit
74	Dönmek ister gönlüm cümle sivâdan	Hüseynî	Sofyan	–
75	Dönmek ister gönlüm cümle sivâdan	Gülizar	Yürüksemâî	Ahmet Hakkı Turâbi
76	Elâ ey mürşid-i âlem	Mâhur	Düyek	R. Tekin Uğurel
77	Erimiz erdir pîrimiz pîrdir	Hüzzam	Sofyan	R. Tekin Uğurel
78	Esmâ-i İlâhiyye’de bî-had	Hicaz	Devrihindi	–
79	Esmâ-i İlâhiyye’de bî-had	Zirgüleli Hicaz	Devrihindi	–
80	Essala her kim gelir	Bestenigâr	Evsat	–
81	Essala her kim gelir	Sultâniyegâh	Düyek	Enes Ergür
82	Essala her kim gelir	Dilkeşîde	Devrihindi	M. Hakan Alvan
83	Ey Allâh’ım seni sevmek	Nihâvend	Düyek	Tâhir Karagöz
84	Ey bülbül-i şeydâ	Hicaz	Sofyan	Eyyubî Ali Rıza Bey
85	Ey bülbül-i şeydâ	Hüzzam	Düyek	Seyyid Abdülkadir Bey
86	Ey derde dermân isteyen	Nihâvend	Sofyan	Ahmet Hakkı Turâbi
87	Ey derde dermân isteyen	Acemaşîran	Durak Evferi	H. Sâdeddin Arel
88	Ey derde dermân isteyen	Acemkürdî	Durak Evferi	H. Sâdeddin Arel
89	Ey derde dermân isteyen	Segâh	Sofyan	Yahya Soyyiğit
90	Ey garip bülbül diyârın kandedir	Bayâtî	Curcuna	–
91	Ey garip bülbül diyârın kandedir	Hicaz	Devrihindi	–
92	Ey garip bülbül diyârın kandedir	Müstear	Müsemmen	–
93	Ey garip bülbül diyârın kandedir	Hüzzam	Semâî	–
94	Ey garip bülbül diyârın kandedir	Rast	Sofyan	–
95	Ey garip bülbül diyârın kandedir	Hüseynî	Aksak	Ahmed Hatipoğlu
96	Ey garip bülbül diyârın kandedir	Hicaz	Düyek	Ali Şîruganî
97	Ey garip bülbül diyârın kandedir	Gülizar	Nîm Evsat	Eyyubî Ali Rıza Bey
98	Ey garip bülbül diyârın kandedir	Şedaraban	Düyek	M. Hakan Alvan
99	Ey garip bülbül diyârın kandedir	Hümâyun	Müsemmen	Şeyh Hüseyin Ef.
100	Ey gönül gel gayrıdan geç	Bayâtî	Düyek	Hopçuoğlu
101	Ey gönül gel gayrıdan geç	Evc-Isfahan	Düyek	Hulusi Gökmen
102	Ey gönül gel gayrıdan geç	Sûzidil	Düyek	Mehmed Kemiksiz
103	Ey gönül gel gayrıdan geç	Uşşak	Düyek	R. Tekin Uğurel
104	Ey gönül gel Hakk’a giden râhı bul	Rast	Müsemmen	–
105	Ey gönül gel Hakk’a giden râhı bul	Karcığar	Sofyan	–
106	Ey gönül gel Hakk’a giden râhı bul	Segâh	Durak Evferi	Kuşçuzâde Derviş Halil
107	Ey gönül gel Hakk’a giden râhı bul	Sultâni Segâh	Sofyan	M. Hakan Alvan
108	Ey gönül gel olmagıl Hak’dan ırak	Hicaz	Sofyan	Ramazan Kâmiloğlu
109	Ey gönül gûş eyle gel	Sûzidil	Nîm Evsat	Dede Efendi
110	Ey kerîm Allah ey ganî sultan	Gerdâniye	Sofyan	Der.: Abdülkâdir Şaşmaz
111	Ey kerîm Allah ey ganî sultan	Evc	Düyek	Hâfız Post
112	Ey kerîm Allah ey ganî sultan	Acemaşîran	Müsemmen	Sâdun Aksüt
113	Ey sanem n’oldun cânâ kastın mı var	Evc	Sofyan	Tâlib Özkan
114	Ey tarîkat erleri	Evc	Evsat	Ali Şîruganî
115	Eylesin Allah çok tahiyyâtı	Uşşak	Sofyan	Der.: Abdülkâdir Şaşmaz
116	Ezelden nârına aşkın	Bûselik	Sofyan	M. Hakan Alvan
117	Gel ey bâd-ı sabâ lûtf eyle	Evc	Durak Evferi	H. Sâdeddin Arel
118	Gir semâa zikr ile	Hicaz	Sofyan	–
119	Gir semâa zikr ile	Nihâvend	Sofyan	Adnan Üzülmez
120	Gir semâa zikr ile	Mâhur	Devr-i Revân	Ali Şîruganî
121	Gir semâa zikr ile	Hüseynî	Sofyan	Der. : Ender Doğan
122	Gir semâa zikr ile	Segâh	Sofyan	S. Eyyubi Işıksal
123	Gönülleri doldurur erenlerin halveti	Şedaraban	Sofyan	Hoca Fehmi Ef.
124	Gönülleri doldurur erenlerin halveti	Gerdâniye	Sofyan	M. Hakan Alvan
125	Gönülleri doldurur erenlerin halveti	Şehnaz Aşîran	Sofyan	M. Hakan Alvan
126	Gönülleri doldurur erenlerin halveti	Hüseynî	Sofyan	Ramazan Kâmiloğlu
127	Gözlerini n’oldu bîdâr eyledin	Sabâ	Düyek	–
128	Gül müdür bülbül müdür	Mâhur	Düyek	–
129	Gül müdür bülbül müdür	Pençgâh	Evsat	Çalakzâde Mustafa Ef.
130	Gül müdür bülbül müdür	Irak	Yürüksemâî	H. Sâdeddin Arel
131	Habs için geldi gelip ıtlâk için	Segâh	Evsat	Akbaba İmamı Mehmed Ef.
132	Hak ilmine bu âlem bir nüsha imiş	Hicaz	Düyek	R. Tekin Uğurel
133	Hak isteyen merd-i hüner	Segâh	Düyek	–
134	Hakk’ı seven âşıkların	Hüseynî	Sofyan	–
135	Hakk’ı seven âşıkların	Nühüft	Evsat	Bolâhenk Nûri Bey
136	Hakk’ı seven âşıkların	Nihâvend	Sofyan	Bora Uymaz
137	Halk içre bir âyineyim	Nühüft	Durak Evferi	Ali Şîruganî
138	Hamr-ı rû-yi yâr ile	Rast	Sofyan	Sabâhattin Volkan
139	Her neye baksa gözün	Acemkürdî	Sofyan	M. ihsan Özer
140	Her yeri hüsnün gülistân eylemiş	Yegâh	Düyek	Abdülkadir Töre
141	Her yeri hüsnün gülistân eylemiş	Hüseynî	Düyek	Haydar Akdemir
142	Her yeri hüsnün gülistân eylemiş	Muhayyer	Sofyan	Yahya Soyyiğit
143	Hevâ ise yeter gönül gel Allâh’a	Hüseynî	Curcuna	Yahya Soyyiğit
144	Hüdâ dâvet eder elhamdülillah	Nikriz	Düyek	S. Eyyubi Işıksal
145	Hüdâ dâvet eder elhamdülillah	Hüseynî	Düyek	Tâhir Karagöz
146	Hüdâ dâvet eder elhamdülillah	Uşşak	Düyek	Tâhir Karagöz
147	İki kaşın arasına çekti hatt-ı istivâ	Bestenigâr	Durak Evferi	Ali Şîruganî
148	İlim bahr-i vücûd asdaf anın	Evc	Evsat	–
149	İnile ey dertli gönül inile	Rast	Sofyan	–
150	İnile ey dertli gönül inile	Hicaz	Sofyan	Ali Şîruganî
151	İnile ey dertli gönül inile	Zirgüleli Hicaz	Sofyan	Dellalzâde İsmail Ef.
152	İnile ey dertli gönül inile	Bayâtî	Düyek	Şeyh Hüseyin Ef.
153	İster isen bulasın cânânı sen	Acemkürdî	Devrihindi	Yalçın Tura
154	İster isen mârifette olasın	Rast	Sofyan	Rüştü Eriç
155	Kalbini bağ-ı cinan et	Acemaşîran	Düyek	–
156	Kalbini bağ-ı cinan et	Rûy-i Irak	Durak Evferi	H. Sâdeddin Arel
157	Kandedir cehl ile zulmet	Sabâ	Evsat	Ali Şîruganî
158	Kandedir cehl ile zulmet	Şehnaz	Devrihindi	M. Hakan Alvan
159	Kıldan ince ve kılıçtan keskin	Hüseynî-Aşîran	Evsat	–
160	Kıldan ince ve kılıçtan keskin	Muhayyersünbüle	Evsat	–
161	Kırıp bin pâre eden	Nihâvend	Raks Aksağı	Cem Çırak
162	Kim ki aşkın dârına berdâr olur	Uzzâl	Durak Evferi	H. Sâdeddin Arel
163	Ol cihânın fahrinin sırrına	Tâhirbûselik	Düyek	Cüneyd Kosal
164	Ol cihânın fahrinin sırrına	Hicaz	Düyek	M. Hakan Alvan
165	Ol cihânın fahrinin sırrına	Acemaşîran	Evsat	M. İsmail Hakkı Bey
166	Ol cihânın fahrinin sırrına	Hüzzam	Sofyan	R. Tekin Uğurel
167	Pâdişâha aşkını hem-hâne kıl	Bestenigâr	Düyek	Hoca Fehmi Ef.
168	Salâtullah selâmullah	Muhayyerkürdî	Curcuna	Ramazan Kâmiloğlu
169	Sana âşıl olan diller	Nihâvend	Düyek	Bora Uymaz
170	Sevdim seni hep vârım	Uşşak	Sofyan	–
171	Sevdim seni hep vârım	Nihâvend	Sofyan	Bora Uymaz
172	Sevdim seni hep vârım	Sûzidil	Düyek	Mehmed Kemiksiz
173	Tâlib-i Hakk’ın devâsı derd dürür	Irak	Devrihindi	–
174	Tâlib-i Hakk’ın devâsı derd dürür	Irak	Devrihindi	Şeyh Osman Ef.
175	Tende cânım canda cânânımdır	Segâh	Düyek	–
176	Tende cânım canda cânânımdır	Acem	Durak Evferi	Ali Şîruganî
177	Tende cânım canda cânânımdır	Sabâ	Sofyan	Der.: Abdülkâdir Şaşmaz
178	Tende cânım canda cânânımdır	Neveser	Devrihindi	H. Sâdeddin Arel
179	Yine dil na’tini söyler Muhammed	Acem	Durak Evferi	–
180	Yine dil na’tini söyler Muhammed	Yegâh	Düyek	Emin Ongan
181	Yine firkat nârına yandı cihan	Acemaşîran	Düyek	–
182	Yine firkat nârına yandı cihan	Bestenigâr	Düyek	Abdülkadir Töre
183	Yine firkat nârına yandı cihan	Segâh	Düyek	Abdülkadir Töre
184	Yine firkat nârına yandı cihan	Sabâ	Düyek	Enes Ergür
185	Yine firkat nârına yandı cihan	Sabâ	Düyek	M. İsmail Hakkı Bey
186	Zâhidâ sûret gözetme gir içeru	Irak	Yürüksemâî	–
187	Zâhidâ sûret gözetme gir içeru	Hüseynî	Düyek	Hüsnü Yetişken
188	Zâhidâ sûret gözetme gir içeru	Irak	Düyek	III. Selim
189	Zât-ı Hak’da mahrem-i irfân olan	Uşşak	Durak Evferi	Ali Şîruganî
190	Zât-ı Hak’da mahrem-i irfân olan	Nihâvend	Devrihindi	Bora Uymaz
191	Zât-ı Hak’da mahrem-i irfân olan	Hüseynî	Sofyan	Der.: Abdülkâdir Şaşmaz
192	Zât-ı Hak’da mahrem-i irfân olan	Şedaraban	Devrihindi	Enes Ergür
193	Zât-ı Hak’da mahrem-i irfân olan	Hüseynî	Devrihindi	Özata Ayhan
194	Zulmet-i hicrinde bîdâr olmuşam	Uşşak	Sofyan	Dursun Çakmak
195	Zühdünü ko aşka	Hüseynî	Düyek	–
196	Zühdünü ko aşka düş	Isfahan	Düyek	–

 

Notası tespit edilemeyen eserler (Güfteye göre)

No	Güftenin ilk satırı	Makam	Bestekâr
1	Aldın mı gönül hüsn ile yektâ	Mâhur	Ali Şîruganî
2	Ârifin mutlak kelâmın	Rast	Şeyh Mehmed Kâdirî
3	Âriflere esrâr-ı Hüdâ’dan haberim	Zîrefkend	Ali Şîruganî
4	Âşinâ-yı aşk olandan âh ü zâr	Şehnâz	Ali Şîruganî
5	Âşinâ-yı aşk olandan âh ü zâr	Hicaz	–
6	Aşkın kime yâr olur	Çârgâh	Ali Şîruganî
7	Aşkın kime yâr olur	Hüseynî	–
8	Aşkın meyine ben kana geldim	Hüseynî	Ali Şîruganî
9	Aşkın meyine ben kana geldim	Hüseynî	Kuşçuzâde Osman Çelebi
10	Bahr içinde katreyim	Nikriz	Ali Şîruganî
11	Bilenler vech-i cânânı	Nevâ Sünbüle	Hâfız Post
12	Bir kimse acep yokmu ki	Evç	Anber Mustafa Ağa
13	Bir kimse acep yokmu ki	Evç	Yekçeşm Mustafa Ağa
14	Cânâne görünür bana	?	Çalakzâde Mustafa Ef.
15	Cânâne görünür bana	Nikriz	–
16	Can bu elden göçmeden	Hisar	Çalakzâde Mustafa Ef.
17	Can bu elden göçmeden	Nişâbur	–
18	Derd-i Hakk’a tâlip ol	Arazbar	Çalak Şeyh Ahmed
19	Derd-i Hakk’a tâlip ol	Segâh	–
20	Derviş olan âşık gerek	Sabâ	Ali Şîruganî
21	Derviş olan kişinin sözleri	Rehâvî	Ali Şîruganî
22	Devredip geldim cihâna	Bestenigâr	Kefeli Derviş Abdi
23	Devredip geldim cihâna	Bestenigâr	Eyyûbî Bayramzâde
24	Dönmek ister gönlüm	Bestenigâr	Ali Şîruganî
25	Dönmek ister gönlüm	Irak	Ali Şîruganî
26	Esmâ-i İlâhiyyede bîhad hünerim	Çârgâh	Ali Şîruganî
27	Ey bülbül-i şeydâ yine efgâne mi	Uşşak	Anber Mustafa Ağa
28	Ey çarh-i dûn n’ettim sana	Muhayyer	Âhenî Mehmed Çelebi
29	Ey çarh-i dûn n’ettim sana	Hicaz	–
30	Ey derde dermân isteyen	Muhayyer	Dede Efendi
31	Ey gönül gel ağlama zârı zârı	Muhayyer	Ali Şîruganî
32	Ey gönül gel ağlama zârı zârı	Uzzâl	Neyzen Derviş Mehmed
33	Ey gönül gel gayrıdan geç	Segâh	Ali Şîruganî
34	Ey gönül gel gayrıdan geç	Segâh	Kuşçuzâde Osman Çelebi
35	Elâ ey mürşid-i âlem	Mâhur	Attar Ahmed
36	Ey şeh zen-i dünyânın	Segâh	Çalakzâde Mustafa Ef.
37	Gel ey bâd-ı sabâ lûtfeyle	Nevâ	Ali Şîruganî
38	Gel ey gurbet diyârında	Mâhur	Ali Şîruganî
39	Gir semâa zikr ile	Rast	–
40	Gül müdür bülbül müdür	Sünbüle	Ali Şîruganî
41	Habs için geldi gelir ıtlâk için	Rehâvî	Akbaba İmamı Mehmed Ef.
42	Hakk’ın kullarını bâzı kul eyler	Isfahan	Şeyh Mehmed Kâdirî
43	Hak ilmine bu âlem bir nüsha imiş	Evç	Ali Şîruganî
44	Hatm-i cem’i’l-mürselînin fahridir	Acem	Ali Şîruganî
45	Hatm-i cem’i’l-mürselînin fahridir	Irak	–
46	İbn-i vaktim ben ebü’l-vakt	Aşîran	Ali Şîruganî
47	İbn-i vaktim ben ebü’l-vakt	Hüseynî Aşîran	Ali Şîruganî
48	İbn-i vaktim ben ebü’l-vakt	Bûselik Aşîran	–
49	İbn-i vaktim ben ebü’l-vakt	Mâhur	–
50	İki kaşın arasında çekti hatt-ı istivâ	Muhayyer	Ali Şîruganî
51	İster isen bulasın cânânı sen	Acem	Ali Şîruganî
52	Kalbini bâğ-ı cinân et	Irak	Ali Şîruganî
53	Kim ki aşkın dârına berdâr olur	Nevâ	Şeyh Mehmed Kâdirî
54	Kim ki candan geçmez ise	Uzzâl	Ali Şîruganî
55	Ol cihânın fahrinin sırrına	Uşşak	Bursalı Bakkal Mehmed
56	Ol menem kim vâkıf-ı esrâr-ı	Hüseynî	Ali Şîruganî
57	Ol menem kim vâkıf-ı esrâr-ı	Sultânî Irak	Ali Şîruganî
58	Rumuz-i enbiyâyı vâkıf-ı esrâr	Baba Tâhir	Ali Şîruganî
59	Rumuz-i enbiyâyı vâkıf-ı esrâr	Baba Tâhir	Nâlîzâde İbrahim
60	Sâlikin mürşidine hizmeti şâhâne	Sabâ	Ali Şîruganî
61	Sâlikin mürşidine hizmeti şâhâne	Çârgâh	–
62	Sen seni bilmektir pîre ülfetten	Aşîran	Hâfız Post
63	Sen seni bilmektir pîre ülfetten	Hüseynî Aşîran	Itrî
64	Sen seni bilmektir pîre ülfetten	Bûselik Aşîran	Ali Şîruganî
65	Şunlar ki görüp yüzünü	Hüseynî	Ali Şîruganî
66	Tâ ezelden biz bu aşk içinde	Hisar	Ali Şîruganî
67	Tâlib-i Hakk’ın devâsız derd durur	Bestenigâr	Bursalı Tâlib
68	Tâlib-i Hakk’ın devâsız derd durur	Sultânî Irak	–
69	Tende cânım canda cânânımdır	Acem	Hâfız Post
70	Uyan gafletten ey g%fil	Nişâbur	H. Sâdeddin Arel
71	Uyan Gafletten ey nâ’im	Hüseynî	Âhenî Mehmed Çelebi
72	Uyan Gafletten ey nâ’im	Hüseynî	Nalburî Mehmed Çelebi
73	Uyan gözün aç durma	Arazbar	Bursalı Tâlib
74	Varlığın mahv eyleyip	Evç	Ali Şîruganî
75	Yakıp aşk oduna câm-ı meşâmın	Bûselik Aşîran	Tosunzâde Abdullah
76	Yârab bize ihsân et	Rehâvî	–
77	Yârab bize ihsân et	Evç	–
78	Yaz gelince kuşça kuşlar Hû diyor	Muhayyerkürdî	–
79	Yine dil nâtini söyler	Bayâtî	–
80	Zât-ı Hak’da mahrem-i irfân olan	Sabâ	Ali Şîruganî
81	Zehî kenz-i hafî kan’dan gelir	Baba Tâhir	Niznâm Yusuf Çelebi
82	Zerreler zâhir mi olurdu	Hüseynî	Ali Şîruganî
83	Zuhûr-i kâinâtın mâdenisin	Muhayyer	Ali Şîruganî
84	Zulmet-i hicrinde bîdâr olmuşum	Bayâtî	Bursalı Bakkal Mehmed
85	Zulmet-i hicrinde bîdâr olmuşum	Bayâtî	Ali Şîruganî

 

[1] Prof. Dr., Marmara Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Türk Din Musikisi Anabilim Dalı.

[2] Nutuk: “Konuşmak” anlamına gelmektedir. Şeyh efendinin, hikmet dolu sözlerine “nutuk” veya saygı ifadesiyle “nutk-i şerîf” denilmektedir. Şeyhlerin mürîdlerine yaptığı ahlâkî konuşmalara, söylediği şiirlere nutuk adı verilir. Nutuk ile nefes, hemen aynı manada olmakla birlikte; “nutuk” sadece okunmak, “nefes” ise terennüm etmek içindir. Bu anlamda Allah dostları boş lâf konuşmaktan sakınırlar; dolayısıyla sözleri boşuna değildir, bir anlamı ve rûhu vardır. Hatta bu meyanda tekke kültüründe “nutkun canı var, tutmayana zararı var” sözü darb-ı mesel olmuştur (Cebecioğlu, 1997: 307; Safer Baba, 1998: 281).

[3] Kenan Erdoğan, Niyazi Mısrî, Akçağ Yayınları, Ankara 1998, s. 213.

[4] Kenan Erdoğan, Niyazi Mısrî, Akçağ Yayınları, Ankara 1998, s. 223.

[5] Kenan Erdoğan, Niyazi Mısrî, Akçağ Yayınları, Ankara 1998, s. 244.

[6] Kenan Erdoğan, Niyazi Mısrî, Akçağ Yayınları, Ankara 1998, s. 295.

[7] Kenan Erdoğan, Niyazi Mısrî, Akçağ Yayınları, Ankara 1998, s. 327.

[8] Kenan Erdoğan, Niyazi Mısrî, Akçağ Yayınları, Ankara 1998, s. 212.

[9] Kenan Erdoğan, Niyazi Mısrî, Akçağ Yayınları, Ankara 1998, s. 288.

[10] Kenan Erdoğan, Niyazi Mısrî, Akçağ Yayınları, Ankara 1998, s. 301.

[11] Kenan Erdoğan, Niyazi Mısrî, Akçağ Yayınları, Ankara 1998, s. 343.

[12] Kenan Erdoğan, Niyazi Mısrî, Akçağ Yayınları, Ankara 1998, s. 275.

[13] Kenan Erdoğan, Niyazi Mısrî, Akçağ Yayınları, Ankara 1998, s. 345.

[14] İsmail Belîğ, Güldeste-i Riyâz-ı İrfân ve Vefeyât-ı Dânişverân-ı Nâdiredân, Bursa 1302, s.527; Hayatı hakkında geniş bilgi için bkz. Nuri Özcan, “ Derviş Abdi, Kefeli, DİA., c.IX., s.190.